Lúc xa xưa Chùa Nễ Châu có tên chữ là ( Thụy Ứng Tự ) tọa lạc tại thôn Nễ Châu, xã Hồng Nam, thành phố Hưng Yên. Chùa là nơi thờ Đức Phật Thích Ca Mầu Ni, thờ Mẫu và thờ Tổ; nơi khuyên răn con người sống hướng thiện, tu nhân, tích đức để vươn tới một xã hội tốt đẹp hơn. Ngoài ra, ngôi chùa còn gắn liền với tên tuổi bà Nguyễn Thị Ngọc Thanh, vợ vua Lê Đại Hành.
Tương truyền: Khi Lê Hoàn về đóng quân trấn ải ở vùng đất Nễ Châu để chống quân xâm lược nhà Tống, thấy bà Nguyễn Thị Ngọc Thanh nết na, xinh đẹp đã lấy làm vợ, phong bà làm Chính thất phu nhân, xây “Ngọc Dinh Thự” tại chợ Nễ và mời cha mẹ bà về ở cùng. Thời gian đó, việc nước chưa xong, Lê Hoàn còn phải xông pha chiến trận. Bà Ngọc Thanh đã ở lại Chùa Nễ Châu chu cấp lương thực, tiền bạc cứu đói nhân dân và giúp Lê Hoàn chiêu mộ binh sỹ.
Sau khi thống nhất đất nước, Lê Hoàn lên ngôi đã quay trở lại Nễ Châu đón bà về kinh. Nhưng bà xin ở lại quê hương để phụng dưỡng cha mẹ. Lê Hoàn rất cảm động đã cử Giới Quốc công về xây dựng chùa cho bà làm nơi tu hành và cử người con thứ 9 là Lê Long Kính (hiệu Trung Quốc đại vương) thay mình trấn giữ vùng này và cũng là để chăm nom bà. Sau khi bà mất, nhà vua thương tiếc đã cho lập đền thờ phía trước cửa chùa Nễ Châu và sắc phong bà làm “Ngọc Thanh Hoàng hậu”.
Chùa Nễ Châu được khởi dựng từ thế kỷ X, quy mô ban đầu còn nhỏ. Trải qua nhiều lần trùng tu, tôn tạo ngôi chùa hiện nay mang đậm dấu ấn kiến trúc thời Lê đan xen Nguyễn với tổng thể kiến trúc kiểu “Nội Công ngoại Quốc”, gồm các hạng mục như: Tam quan chồng diêm hai tầng tấm mái, 07 gian Tiền đường, 04 gian Thượng điện, 04 gian nhà Tổ và hai dãy hành lang, … Các công trình kiến trúc còn tương đối đồng bộ, vững chắc với nhiều mảng chạm khắc trang trí hoa văn có giá trị về mặt lịch sử văn hóa và mỹ thuật.
Phía trước chùa Nễ Châu là đền thờ bà Nguyễn Thị Ngọc Thanh. Ngôi đền được xây dựng ngay sau khi bà mất. Trải qua nhiều lần trùng tu, tôn tạo hiện nay đền có quy mô kiến trúc kiểu chữ Đinh gồm 03 gian Tiền tế và 02 gian Hậu cung, các hạng mục mang đậm phong cách kiến trúc, mỹ thuật thời Nguyễn.
Chùa Nễ Châu còn bảo lưu được chuông đồng, khánh đá, 03 bức ván gió, tượng Tuyết Sơn cùng bộ tượng Tam thế phật rất có giá trị, mang đậm tinh hoa của nghệ thuật điêu khắc thời Hậu Lê.
Hàng năm, chùa Nễ Châu thường tổ chức lễ hội vào các ngày 15 tháng Giêng, ngày 15 tháng 8 âm lịch để tưởng nhớ ngày sinh, ngày mất của bà Nguyễn Thị Ngọc Thanh và ngày 10 tháng 9 kỷ niệm ngày mất của Trung Quốc Đại vương Lê Long Kính.
Chùa Nễ Châu được Bộ Văn hóa – Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) xếp hạng là di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia năm 1992 và là một trong 16 di tích được Thủ tướng Chính phủ xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt Phố Hiến, thành phố Hưng Yên năm 2014.
