Nhắc đến vùng đất địa linh nhân kiệt Cổ Pháp – Đình Bảng, Bắc Ninh, ngày nay, là nhắc tới một trong ba “tam cổ” nổi tiếng lịch sử, thứ nhất Cổ Bi, thứ nhì Cổ Loa, thứ ba Cổ Pháp. Đất Cổ Pháp là nơi thắng địa bậc nhất Kinh Bắc, vượng khí linh thiêng. Đây là một vùng có nhiều hồ, đầm lầy, sông Tiêu Tương uốn khúc quanh co, thế đất mang hình con nhện, xòe ra như cánh hoa sen. Đó là huyệt đất quý, phát tích đế vương – ứng với 8 vị vua nhà Lý, hưng thịnh kéo dài tới 216 năm. Hiện nay, tại làng Đình Bảng, Bắc Ninh, còn đậm dấu ấn anh linh của các vị đế vương. Nơi đó chính là Di tích lịch sử Đền Đô còn gọi là Cổ Pháp Điện hay đền Lý Bát Đế Nơi thờ 8 vị vua nhà Lý.
Di tích lịch sử Đền Đô được xây dựng vào ngày 3 tháng 3 năm Canh Ngọ 1030 do Vua Lý Thái Tông là người đã cho khởi công xây dựng. Theo thời gian, cùng sự phá hủy từ chiến tranh, Di tích lịch sử Đền Đô đã khởi công xây dựng lại theo lối kiến trúc cũ vào năm 1989.
Di tích lịch sử Đền Đô là nơi thờ tự 8 vị vua nhà Lý: Lý Công Uẩn tức Lý Thái Tổ (1009-1028); Lý Thái Tông (1028-1054); Lý Thánh Tông (1054-1072); Lý Nhân Tông (1072-1128); Lý Thần Tông (1128-1138); Lý Anh Tông (1138-1175); Lý Cao Tông (1175-1210) và Lý Huệ Tông (1210-1224). Đền rộng 31.250m², với trên 20 hạng mục công trình, được xây dựng công phu, đắp vẽ chạm khắc tinh xảo. Cổng Ngũ Long dẫn vào đền chính được chạm khắc hình năm con rồng; khi hai cánh cổng mở ra tạo nên thế rồng bay lên. Từ cổng Ngũ Long qua khoảng sân rộng có voi chầu phục 2 bên là đến khu đền chính gồm phương đình, nhà tiền tế, cổ pháp điện đều mô phỏng kiến thúc cổ.
Khu Di tích lịch sử Đền Đô là công trình kiến trúc đặc sắc, với nghệ thuật điêu khắc đá, điêu khắc gỗ, tạc tượng thờ, kỹ thuật xây dựng đều đạt ở mức tinh xảo được bảo lưu cùng với tín ngưỡng thờ cúng, lễ hội, phong tục, tập quán Di tích lịch sử Đền Đô được xây dựng chia thành 2 khu vực: nội thành và ngoại thành. Khu vực nội thành được xây dựng theo lối kiến trúc “nội công ngoại quốc”. Cổng vào nội thành có trạm khắc hình năm con rồng nên được gọi là Ngũ Long Môn. Trung tâm của khu nội thành và cũng là trung tâm đền là chính điện.
Nhà tiền tế có điện thờ vua Lý Thái Tổ, bên trái có “Chiếu dời đô” của vua Lý Thái Tổ với đúng 214 chữ, ứng với 214 năm trị vì của 8 đời vua nhà Lý. Bên phải bài thơ “Nam quốc sơn hà” nổi tiếng của Thái Úy Lý Thường Kiệt. Điện Cổ Pháp được sơn son thiếp vàng lộng lẫy, là nơi đặt ngai thờ, bài vị và tượng của 8 vị vua nhà Lý; gian giữa thờ Lý Thái Tổ và Lý Thái Tông; ba gian bên phải lần lượt thờ Lý Thánh Tông, Lý Nhân Tông và Lý Thần Tông; ba gian bên trái lần lượt thờ Lý Anh Tông, Lý Huệ Tông và Lý Cao Tông. Ngoài ra còn có nhà để kiệu thờ, nhà để ngựa thờ, nhà bia trùng tu đền Đô, khu nhà trưng bày.
Ngoài khu đền chính, Di tích lịch sử Đền Đô còn nhiều công trình khác như thủy đình, hồ bán nguyệt, nhà văn chỉ, nhà võ chỉ, Chiếu dời đô… Thủy đình dựng trên hồ bán nguyệt, có kiến trúc chồng diêm 8 mái, 8 đao cong; là nơi để các chức sắc ngày trước ngồi xem biểu diễn rối nước. Nhà văn chỉ và võ chỉ nằm hai bên khu đền chính, thờ các vị quan văn, võ tiêu biểu nhất trong suốt 214 năm trị vì của nhà Lý, tiêu biểu như Tô Hiến Thành, Lý Đạo Thành, Lê Phụng Hiểu, Lý Thường Kiệt, Đào Cam Mộc… Chiếu dời đô là một công trình bằng gốm cao 3,5m, rộng hơn 8m, được ghép lại từ 214 chữ Hán làm bằng gốm Bát Tràng; được coi là bức chiếu bằng gốm lớn nhất Việt Nam. Trong lịch sử, Di tích lịch sử Đền Đô 4 lần được Bác Hồ về thăm. Năm 1991, Di tích lịch sử Đền Đô được Bộ Văn hóa – Thông tin (nay là Bộ VHTTDL) công nhận là di tích lịch sử – văn hóa theo Quyết định số 154. Năm 2014, đền Đô cùng với khu lăng mộ của 8 Vị Vua nhà Lý đã được xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt
Hàng năm, lễ hội tại Di tích lịch sử Đền Đô được xem như lễ hội truyền thống có từ lâu đời của người dân xã Đình Bảng, trở thành đời sống văn hóa tinh thần không thiếu của người dân nơi đây.
Lễ hội tổ chức vào các ngày 14, 15, 16 tháng 3 âm lịch nhằm kỷ niệm ngày vua Lý Công Uẩn lên ngôi (ngày 15/3 năm Canh Tuất 1010) và ban “Chiếu dời đô”. Vì vậy mà lễ hội hàng năm thu hút rất nhiều khách du lịch trong và ngoài nước tới thăm quan và tham dự.
Một lần đến Bắc Ninh, ghé thăm Di tích lịch sử Đền Đô, bạn sẽ có những giây phút thư giãn thú vị, thả hồn về lại những ngày tổ tiên ta dựng nước, ôn lại di tích lịch sử hào hùng của dân tộc!
