Hiện nay Đình, chùa Hiến tọa lạc tại Phố Hiến hạ thuộc trung tâm Phố Hiến xưa, nay là đường Phố Hiến, phường Hồng Châu, thành phố Hưng Yên. Đây là một trong những di tích tiêu biểu thuộc quần thể khu di tích quốc gia đặc biệt Phố Hiến, thành phố Hưng Yên.
Đình, chùa Hiến có tên chữ là Thiên Ứng tự, tên nôm là Hoa Dương hay Hoa Giang. Tuy nhiên, tên gọi phổ biến nhất vẫn là đình, chùa Hiến được định danh từ thế kỷ XV, khi vua Lê Thánh Tông đặt trị sở Hiến ty tại vùng đất này, mở đầu cho thời kỳ hưng thịnh của Phố Hiến thế kỷ XVI – XVII.
Tương truyền, chùa Hiến được khởi dựng vào cuối thời Lý, đầu thời Trần và được trùng tu, tôn tạo lớn vào thời Nguyễn, niên hiệu Thành Thái (1892). Chùa Hiến là nơi thờ Phật và Quan Âm Nam Hải nhằm khuyên răn con người sống hướng thiện, tu nhân tích đức cũng như thể hiện sự cầu mong cho các thuyền buôn đến nơi đây được thuận buồm xuôi gió.
Chùa Hiến có kiến trúc tổng thể theo kiểu “Nội Công ngoại Quốc” gồm các hạng mục: Tam quan, Tiền đường, Thiêu hương, Tam bảo, hai dãy hành lang, nhà Tổ, nhà Mẫu. Tòa Tiền đường 5 gian 2 chái, các bộ vì được liên kết theo kiểu chồng rường đấu sen, chạm khắc bong kênh hổ phù, rồng cách điệu… Nối tiếp tòa Tiền đường là 03 gian Thiêu hương có kết cấu kiểu chồng diêm, các bộ vì tạo tác kiểu vì kèo trụ trốn. Tiếp đến là 03 gian Tam bảo có lối kiến trúc đơn giản. Đây là nơi thờ chính và đặt nhiều tượng thờ có giá trị nghệ thuật cao. Tiêu biểu phải kể đến tượng Quan Âm Nam Hải có niên đại khoảng 300 năm được tạo tác ở tư thế ngồi thiền với tám đôi tay kết ấn được bố trí hài hòa, đăng đối.
Phía trước sân chùa Hiến là cây nhãn Tổ còn gọi là nhãn Tiến hay nhãn tiến Vua có tuổi gần 400 năm. Đây là một trong những sản vật quý báu mà thiên nhiên đã ban tặng cho vùng đất Phố Hiến – Hưng Yên. Năm 1992, hội làm vườn Việt Nam đã công nhận kỷ lục Guinness ngôi chùa có cây nhãn Tổ quý hiếm và độc đáo ở Việt Nam.
Đình Hiến nằm liền kề với chùa Hiến là nơi thờ quan Thái giám họ Du – nội thị trung thành của Dương Quý Phi, vị Thánh mẫu được tôn thờ tại di tích đền Mẫu. Ông là người giàu lòng nhân nghĩa, có công lập nên làng Hoa Dương, truyền dạy nhân dân nơi đây nghề canh nông, thủ công, trồng dâu nuôi tằm… Ông cũng góp phần tập trung những người Hoa đến nơi đây buôn bán, để sau này Phố Hiến trở thành một thương cảng sầm uất ở Đàng Ngoài. Sau khi mất, ông được người dân nơi đây lập miếu phụng thờ.
Theo truyền ngôn, đình Hiến được khởi dựng từ khá sớm, quy mô ban đầu còn nhỏ, trải qua các triều đại phong kiến, ngôi đình nhiều lần được trùng tu, tôn tạo. Hiện nay, đình Hiến có kiến trúc tổng thể kiểu chữ Đinh (J) gồm 05 gian Đại bái và 03 gian Hậu cung, liên kết các bộ theo kiểu chồng rường giá chiêng, các nét chạm khắc mỹ thuật tương đối đồng bộ, mang đậm phong cách thời Hậu Lê. Trải qua những thăng trầm của lịch sử, sự biến thiên của thời gian đình, chùa Hiến như một minh chứng lịch sử về tình hữu nghị giữa hai dân tộc Việt – Trung.
Hiện nay, đình – chùa Hiến còn lưu giữ được nhiều tài liệu, hiện vật có giá trị như: Hệ thống tượng thờ, bát hương, câu đối, đại tự… với nội dung phong phú và có giá trị lịch sử, mỹ thuật cao. Đặc biệt là hai tấm bia đá tại sân chùa Hiến có niên hiệu Vĩnh Tộ thứ 7 (1625) và Vĩnh Thịnh thứ 5 (1709), nội dung ghi lại quá trình tụ cư, phát triển và tên gọi các phường, thị của thương cảng Phố Hiến xưa. Đây là nguồn tư liệu vô cùng quý giá, một trong những cơ sở để các nhà khoa học nghiên cứu, đánh giá và khảng định sự phát triển của Phố Hiến xưa với câu ca “Thứ nhất Kinh kỳ, thứ nhì Phố Hiến”.
Hằng năm, từ ngày mồng 9 đến ngày 15 tháng 3 âm lịch, nhân dân địa phương long trọng tổ chức lễ hội truyền thống đình, chùa Hiến với nhiều hoạt động văn hóa mang đậm bản sắc của cư dân nơi đây. Vào dịp mồng 10 tháng Chạp là ngày giỗ của Đức Đại Vương quan Thái giám họ Du cũng thu hút đông đảo nhân dân, khách thập phương về xum họp, tri ân công lao của vị Thành Hoàng và tổ họ khai sáng lập làng.
Đình, chùa Hiến là một trong những cụm di tích thuộc quần thể di tích quốc gia đặc biệt Phố Hiến được Thủ tướng Chính phủ xếp hạng cấp quốc gia đặc biệt năm 2014. Đây là cơ sở quan trọng thu hút du khách thập phương đến tham quan, chiêm bái và tạo đà cho du lịch tâm linh của thành phố Hưng Yên ngày càng phát triển.
